Juristen kunnen hun borst nat maken. Nadat ze de afgelopen 10 jaren overspoeld zijn door vragen met betrekking tot het internetrecht, een rechtsgebied dat zo nieuw en specialistisch is dat veel klassiek geschoolde juristen er de vingers niet aan willen branden, zullen ze in de komende 10 jaren overspoeld gaan worden door vragen die betrekking hebben op de blockchain en slimme contracten. Het gaat hier namelijk niet alleen om een revolutionaire technologie die volgens sommigen regulering behoeft, maar het gaat hier tevens om een regulerende technologie.
Wat is de blockchain eigenlijk?
De blockchain is simpel gezegd een decentraal bijgehouden fraudebestendig kasboek waarin kan worden bijgehouden of en wanneer bepaalde transacties hebben plaatsgevonden. Een slim contract is zo opgesteld dat er op basis van die in de blockchain vastgelegde transacties, een bepaalde handeling zal plaatsvinden. Door ook die handeling vast te leggen als een transactie in de blockchain, kan snel duidelijk worden of een van de partijen zich niet aan de afspraken heeft gehouden. Het slimme contract kan dan zo worden opgesteld dat het zichzelf handhaaft, of dat een eerdere handeling wordt teruggedraaid. Laat ik het met twee voorbeelden verder toelichten.
Twee voorbeelden van de blockchain
Een eerste al bestaand voorbeeld is dat van de verhuurder die in het slimme huurcontract de prijzen, huurtermijnen en voorwaarden heeft opgenomen ten behoeve van de verhuur. In het contract zou kunnen worden opgenomen dat er een bepaalde borg moet worden betaald, of dat het gehuurde binnen een bepaalde periode terug moet worden gebracht. De huurprijs wordt door de huurder in de vorm van een cryptocurrency (zoals bitcoin) automatisch betaald aan de verhuurder, en het eventuele slot op het gehuurde wordt gedurende de huurperiode automatisch vrijgegeven.
De huurder zou in dit scenario dus een huurovereenkomst kunnen sluiten en gebruik kunnen maken van het gehuurde zonder dat de partijen elkaar daadwerkelijk hoeven te spreken, en zonder dat er expliciet een betaalopdracht wordt gegeven. De betaling, maar ook de terugbetaling van de borg zijn handelingen die al in de slimme contracten zijn geprogrammeerd.
Het tweede voorbeeld: een webwinkel en de consument zullen via een slim contract van tevoren kunnen vastleggen dat als een bepaald artikel aanwezig is bij de webwinkel, en de prijs ligt onder een bepaald niveau, dat er dan een bestelopdracht wordt gegeven. In het contract zou kunnen worden opgenomen dat de bestelopdracht automatisch geannuleerd wordt indien er niet binnen een bepaalde tijd sprake is van een aflevering, of indien de webwinkel niet voldoet aan de wettelijke informatieplichten. Na aflevering van het desbetreffende artikel, hetgeen als transactie in de blockchain geregistreerd zal worden, zal de prijs van het artikel automatisch betaald worden aan de webwinkel. In het slimme contract kan het tevens worden opgenomen dat het bedrag terug zal worden betaald indien de consument gebruik maakt van een eventueel recht van retour.
Blockchain heeft consequenties voor tussenpartijen
Helemaal interessant wordt deze technologie in situaties waarbij er nu nog een derde partij min of meer verplicht tussen zit. Denk aan de banken. In het hierboven beschreven voorbeeld van de webwinkel zal het bedrag namelijk rechtstreeks betaald kunnen worden van klant naar webwinkel zonder tussenkomst van een bank. Wanneer we dit laatste voorbeeld iets verder doortrekken, dan kan het op deze wijze dus ook mogelijk worden dat niet “de consument”, maar de koelkast van de consument zonder menselijke tussenkomst de bestelling gaat plaatsen bij de webwinkel van de supermarkt, en er voor zorg draagt dat betaling zonder menselijke tussenkomst heeft plaatsgevonden. Het internet der dingen komt op die wijze heel snel en ook toepasbaar dichtbij.
Juridische en beleidsmatige vragen bij gebruik blockchain
Natuurlijk zijn er veel juridische en beleidsmatige vragen: hoe zit het straks met aanbod en aanvaarding, wanneer ben ik gebonden aan de overeenkomst, en wat als mijn koelkast door een programmeerfout in het slimme contract een verkeerde bestelling doet? Maar er zijn ook vragen die meer zien op exploitatie van de gebruikte open source technologie: zo vroeg een groot energiebedrijf vorig jaar al aan mij of hun idee om de blockchain in te zetten voor energieverkoop, beschermd zou kunnen worden door middel van een octrooi. En er zijn vragen die zien op security en privacy: Hebben we niet een sterke bescherming van de privacy nodig, en moeten de slimme contracten niet allemaal voldoen aan principes van Privacy by Design?
Vallen overheidsorganisaties weg door invoering blockchain?
Tot slot zijn er ook vanuit de overheid diverse vragen: hebben we straks nog wel partijen nodig als de KvK, het RDW, DUO en de SVB? Zijn de hoger onderwijsinstellingen straks nog nodig indien studenten via slimme contracten rechtstreeks de docent kunnen betalen voor het gevolgde onderwijs? En natuurlijk wil de overheid ook weten hoe het financiële aspect gereguleerd zal gaan worden. Slimme contracten kunnen bijvoorbeeld rechtstreeks de afdracht van omzetbelasting doen aan de belastingdienst. Zullen juristen daarmee op termijn ook overbodig worden? Ik denk dat dat niet het geval zal zijn. Die slimme contracten schrijven zichzelf namelijk niet. Daarom hebben we in Nederland niet alleen programmeurs nodig die de wet begrijpen, maar ook meer juristen die ook kunnen programmeren. Voor de meeste juristen zal dat het echte nieuwe paradigma zijn.
